समय यात्रा (Time Travel) भनेको के हो?

 समय यात्रा (Time Travel) भनेको के हो?

समय यात्रा भन्नाले एक व्यक्तिले सामान्य समयको प्रवाहभन्दा फरक गतिमा अघिल्लो वा पछिल्लो समयसम्म यात्रा गर्न सक्ने प्रक्रिया हो। यस अर्थमा, कोही व्यक्ति भूत (past) वा भविष्य (future) मा जान सक्छ।

समय यात्राका प्रकारहरू

१. भविष्यमा यात्रा (Travel to the Future)

• भौतिकशास्त्र अनुसार, भविष्यमा यात्रा सम्भव छ।

• आइन्स्टाइनको सापेक्षता सिद्धान्त (Theory of Relativity) भन्छ कि यदि कोही व्यक्ति प्रकाशको गतिभन्दा धेरै नजिकको गतिमा यात्रा गर्छ भने उसको समय ढिलो बित्छ। यसकारण, यदि कुनै व्यक्ति तेज गतिमा यात्रा गर्छ भने ऊ भविष्यमा पुग्न सक्छ।

२. विगतमा यात्रा (Travel to the Past)

• विगतमा यात्रा गर्न सकिन्छ कि सकिँदैन भन्ने विषय अझै वैज्ञानिक रूपमा निश्चित छैन।

• वर्महोल (Wormholes) वा अन्य सैद्धान्तिक अवधारणाहरू प्रयोग गरेर विगतमा यात्रा सम्भव हुन सक्छ भन्ने वैज्ञानिकहरूको अनुमान छ।

• तर, "हत्यारा प्याराडक्स (Grandfather Paradox)" जस्ता समस्या आउन सक्छन्, जसले समय यात्रालाई असम्भव बनाउन सक्छ।

समय यात्रासम्बन्धी प्रसिद्ध सिद्धान्तहरू

• आइन्स्टाइनको सापेक्षता सिद्धान्त (Theory of Relativity)

• वर्महोल (Wormhole Theory)

• क्वान्टम मेकानिक्स र टाइम ट्राभल (Quantum Mechanics and Time Travel)

• नभिगेटेबल टाइम लूप्स (Closed Time-like Curves - CTCs)

विज्ञान-कल्पना (Science Fiction) मा समय यात्रा

समय यात्राको अवधारणालाई धेरै फिल्म, पुस्तक, र टिभी सिरिजहरूले प्रयोग गरेका छन्, जस्तैः

• Interstellar (2014)

• Back to the Future

• The Time Machine (H.G. Wells को उपन्यास)

• Tenet (2020)

समय यात्रा सम्भव छ?

भविष्यमा यात्रा गर्न सापेक्षता सिद्धान्त अनुसार सम्भव देखिन्छ, तर विगतमा यात्रा गर्न वैज्ञानिक प्रमाणहरू छैनन्। हालसम्म, यो केवल एक वैज्ञानिक कल्पना (science fiction) को विषय मात्र छ।

तपाईंलाई समय यात्राबारे कुनै विशेष प्रश्न छ?

आइन्स्टाइनको सापेक्षता सिद्धान्त (Theory of Relativity) के हो?

आल्बर्ट आइन्स्टाइनले प्रतिपादन गरेको सापेक्षता सिद्धान्त (Theory of Relativity) आधुनिक भौतिकशास्त्रको एउटा प्रमुख आधार हो। यो सिद्धान्त दुई भागमा विभाजित छ:

• विशेष सापेक्षता सिद्धान्त (Special Theory of Relativity - 1905)

• सामान्य सापेक्षता सिद्धान्त (General Theory of Relativity - 1915)

1. विशेष सापेक्षता सिद्धान्त (Special Theory of Relativity - 1905)

यो सिद्धान्त मुख्यतः तेज गतिको वस्तुहरूको व्यवहार वर्णन गर्नका लागि प्रयोग गरिन्छ।

मुख्य सिद्धान्तहरू:

• प्रकाशको वेग स्थिर हुन्छ → प्रकाशको गतिलाई कुनै पनि सन्दर्भ बिन्दुबाट नाप्दा सधैं 299,792,458 m/s (खाली ठाउँमा) नै हुन्छ।

• समय र दूरी परिवर्तन हुन्छ → कुनै वस्तु जब प्रकाशको गतिसँग नजिक यात्रा गर्छ, तब:

• समय ढिलो जान्छ (Time Dilation)

• वस्तुको लम्बाइ घट्छ (Length Contraction)

• वस्तुको द्रव्यमान बढ्छ (Mass Increase)

उदाहरण:

यदि एक अन्तरिक्ष यात्री 99% प्रकाशको गतिमा यात्रा गर्छ भने:

• ऊ पृथ्वीमा ५० वर्ष बितेपछि फर्किंदा ऊ स्वयं मात्र केही वर्ष मात्र बुढो हुनेछ।

• यसको कारण समय ढिलो हुनु (Time Dilation) हो।

• यो प्रभाव ट्विन प्याराडक्स (Twin Paradox) भनेर पनि चिनिन्छ।

विशेष सापेक्षता सिद्धान्तको प्रसिद्ध सूत्र:

E = mc² → उर्जा (E) = द्रव्यमान (m) × प्रकाशको वेगको वर्ग (c²)
यसले देखाउँछ कि द्रव्यमान र उर्जा एकअर्कासँग रूपान्तरण हुन सक्छन्।

2. सामान्य सापेक्षता सिद्धान्त (General Theory of Relativity - 1915)

यो सिद्धान्त गुरुत्वाकर्षण (gravity) र अवकाश-समय (space-time) को सम्बन्ध व्याख्या गर्छ।

मुख्य सिद्धान्तहरू:

• गुरुत्वाकर्षण समयको प्रभावलाई परिवर्तन गर्छ → गुरुत्वबल भएको ठाउँमा समय ढिलो जान्छ।

• भारी वस्तुहरूले स्पेस-टाइमलाई टोक्छन् (curvature) → ठूला वस्तुहरूले आफ्नो आसपासको ठाउँ र समयलाई बङ्ग्याउँछन्, जसले गुरुत्वाकर्षण सिर्जना गर्छ।

उदाहरण:

• पृथ्वीको सतहमा समय अलि ढिलो जान्छ भने अन्तरिक्षमा रहेका घडीहरू छिटो चल्छन्।

• GPS उपग्रहहरूमा सापेक्षता सिद्धान्त लागू हुन्छ।

प्रयोगात्मक प्रमाणहरू:

• १९१९ मा सूर्यग्रहणको समयमा गरिएको परीक्षण → आइन्स्टाइनको भविष्यवाणी अनुसार प्रकाशको बाटो गुरुत्वाकर्षणले बाङ्गिन्छ भन्ने प्रमाणित भयो।

• GPS प्रणाली → पृथ्वीको गुरुत्वबलको कारण GPS उपग्रहहरूले समय परिवर्तन अनुभव गर्छन्, जसलाई सापेक्षता सिद्धान्त प्रयोग गरेर मिलाइन्छ।

• ब्ल्याक होल (Black Holes) → ब्ल्याक होलहरूले स्पेस-टाइमलाई अत्यधिक टोक्छन्, जसले गर्दा प्रकाशसमेत बाहिर आउन सक्दैन।

सापेक्षता सिद्धान्त र समय यात्रा

• भविष्यमा यात्रा (Time Travel to the Future) → सम्भव छ, किनभने समय ढिलो हुन सक्छ (Time Dilation)।

• विगतमा यात्रा (Time Travel to the Past) → वैज्ञानिक रूपमा असम्भव देखिन्छ, तर वर्महोल (Wormhole) जस्ता अवधारणाहरूले केही सम्भावना देखाएका छन्।

निष्कर्ष

आइन्स्टाइनको सापेक्षता सिद्धान्तले ब्रह्माण्डमा स्पेस, समय, उर्जा, र गुरुत्वाकर्षण कसरी काम गर्छ भन्ने व्याख्या गर्छ। यसले विज्ञान र प्रविधिमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याएको छ, जसले ब्ल्याक होल, बिग बैंक, समय यात्रा, र GPS जस्ता प्रणालीलाई बुझ्न मदत गर्छ।

तपाईंलाई कुनै विशेष भागबारे थप जानकारी चाहियो भने भन्नुहोस्!


वर्महोल (Wormhole) सिद्धान्त के हो?

वर्महोल एक सैद्धान्तिक मार्ग (theoretical passage) हो, जसले ब्रह्माण्डको दुई टाढा टाढाका स्थानहरू (या दुई भिन्न समय) लाई छोटो बाटोबाट जोड्ने गर्छ।

यसलाई "Einstein-Rosen Bridge" पनि भनिन्छ, किनभने यस अवधारणालाई आइन्स्टाइन र नाथन रोसेन ले 1935 मा प्रतिपादन गरेका थिए।

1. वर्महोलको परिकल्पना (Concept of Wormhole)

वर्महोललाई बुझ्ने सजिलो तरिका:

• कल्पना गर्नुहोस् कि तपाईं एउटा कागजको पाना लिइरहनु भएको छ।

• अब, कागजको दुई टाढाका बिन्दु A र B मा जानु छ।

• सामान्य रूपमा, तपाईं सीधा रेखामा हिँड्नुहुन्छ (सामान्य दूरी)।

• अब, यदि कागजलाई बीचबाट मोडेर A र B लाई जोड्ने एउटा सानो सुरुङ बनाइयो भने?

• यसरी यात्रा गर्दा A बाट B सम्मको दूरी निकै छोटो हुन्छ।

• वर्महोल यही अवधारणा हो: यसले ब्रह्माण्डमा दुई स्थानलाई छोटो बाटोबाट जोड्छ।

2. वर्महोलका प्रकारहरू

१) Traversable Wormhole (पार गर्न मिल्ने वर्महोल)

• यो वर्महोल बाटो काट्न सकिने (passable) हुन्छ।

• यदि यस्तो वर्महोल बनाउने तरिका पाइएमा, समय यात्रा सम्भव हुन सक्छ।

२) Non-Traversable Wormhole (पार गर्न नमिल्ने वर्महोल)

• यस्तो वर्महोल अस्थिर हुन्छ र तुरुन्तै बन्द हुन्छ।

• यस्तो सुरुङले यात्रा गर्न अनुमति दिदैन।

3. वर्महोल र समय यात्रा (Time Travel using Wormhole)

• यदि वर्महोलको एक छेउ एक विशेष गति (near light speed) मा चलाइयो, भने त्यहाँ सापेक्षता सिद्धान्त अनुसार समय ढिलो (Time Dilation) हुन्छ।

• जसले गर्दा, वर्महोलको एक छेउको समय अर्को छेउभन्दा ढिलो जान्छ।

• यदि कोही व्यक्ति वर्महोलको एउटा छेउबाट यात्रा गर्छ भने ऊ विगत वा भविष्यमा पुग्न सक्छ!

=> यसको मतलब, वर्महोललाई समय यात्राको लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ!

4. वर्महोल निर्माण गर्न के चाहिन्छ?

१) नकारात्मक ऊर्जा (Negative Energy)

• वर्महोललाई स्थिर राख्न नकारात्मक ऊर्जा आवश्यक पर्छ।

• नकारात्मक ऊर्जा भनेको Quantum Mechanics मा पाइने ऊर्जा हो, जसलाई प्रयोग गरेर वर्महोल खुला राख्न सकिन्छ।

२) Exotic Matter (अद्वितीय पदार्थ)

• यस्तो पदार्थ हुनुपर्छ, जसले गुरुत्वाकर्षणलाई उल्टो पार्ने क्षमता राखोस्।

=> हालसम्म यस्ता तत्वहरू व्यवहारिक रूपमा पाइएका छैनन्, त्यसैले वर्महोलको अस्तित्व प्रमाणित भएको छैन।

5. वर्महोलको वैज्ञानिक प्रमाणहरू

• अहिलेसम्म कुनै वास्तविक वर्महोल देखिएको छैन।

• तर, General Relativity अनुसार वर्महोल सैद्धान्तिक रूपमा सम्भव छ।

• वैज्ञानिकहरूले Quantum Foam मा सूक्ष्म वर्महोल हुनसक्ने अनुमान गरेका छन्।

• केही वैज्ञानिकहरू भन्छन् कि ब्ल्याक होल र वर्महोल आपसमा सम्बन्धित हुन सक्छन्।

6. वर्महोल र विज्ञान-कल्पना (Wormholes in Science Fiction)

विज्ञान-कल्पनामा वर्महोललाई यात्रा गर्नको लागि धेरै प्रयोग गरिएको छ:

• Interstellar (2014) → वर्महोल प्रयोग गरेर अर्को ग्यालेक्सीमा यात्रा गर्ने दृश्य छ।

• Star Trek → वर्महोल प्रयोग गरेर अन्तरिक्षयात्रा गर्ने अवधारणा।

• Thor (Marvel) → "Bifrost" पुल वर्महोलको अवधारणामा आधारित छ।

7. निष्कर्ष

• वर्महोल ब्रह्माण्डमा दुई स्थान (वा समय) लाई जोड्ने सैद्धान्तिक सुरुङ हो।

• यदि Exotic Matter र Negative Energy फेला परेमा, वर्महोल बनाएर समय यात्रा सम्भव हुन सक्छ।

• हालसम्म, वर्महोल केवल गणितीय रूपमा सम्भव छ, तर व्यवहारिक रूपमा प्रमाणित भएको छैन।

=> तपाईंलाई वर्महोलबारे थप कुनै जानकारी चाहिएको छ?

.